Συνολικές προβολές σελίδας

Δευτέρα 21 Δεκεμβρίου 2009

2009 - ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΚΣΚΑΦΕΣ ΣΤΟ ΟΡΥΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Τα εικαστικά γεγονότα μιας χρονιάς


Αποτιμώντας τα συμβάντα μιας ολόκληρης χρονιάς, οφείλει κανείς εκτός των γεγονότων καθαυτών ν΄ αναφερθεί επίσης στα πρόσωπα, αλλά και στις πολιτιστικές ή πολιτικές συνθήκες που εν πολλοίς τα πλαισίωσαν ή τα προκάλεσαν. Οφείλει, τέλος, να συγκρίνει τα όσα τελικά συνέβησαν με ανάλογα γεγονότα παλαιότερων ετών, να θυμηθεί εξαγγελίες απραγματοποίητες, σχεδιασμούς, που έμειναν στα χαρτιά κλπ., και να εξαγάγει κάποια συμπεράσματα. Επειδή που περισσότερο ενδιαφέρει, είναι η ύπαρξη ή μη ενός στοιχειώδους μπούσουλα για τα εικαστικά ζητήματα, έτσι ώστε οι προσπάθειες ή οι φιλοδοξίες των εμπλεκομένων σ΄ αυτά, αλλά και οι προσδοκίες του ευρύτερου κοινού να εδράζονται σε μίαν στοιχειώδη συνέχεια και να έχουν κάτι να προσδοκούν αύριο.

-Είναι λοιπόν ο χώρος της τέχνης μια προνομιακή Νεφελοκοκκυγία στην οποία σιτίζονται οι εκλεκτοί ή αποτελεί κι αυτός μέρος της ευρύτερης κοινωνικής μας πραγματικότητας και κατά συνέπεια μαστίζεται από την ίδια ή ανάλογη κρίση με εκείνη; Ρητορικό το ερώτημα

Το πολιτιστικό μας πρόβλημα που αφορά στη κουλτούρα και την ευαισθησία ενός ολόκληρου λαού αντανακλάται άμεσα στο χρόνιο, πολιτικό μας πρόβλημα. Επειδή καλώς ή κακώς τα όσα σημαντικά γίνονται έμμεσα ή άμεσα, «ευλογούνται» από τον γνωστό μηχανισμό παραγωγής πολιτιστικών προϊόντων και ανάλογου χρήματος που ονομάζεται ΥΠ.ΠΕ.

Για να μην χρονοτριβήσω άλλο λέγω ευθέως πως στο ΥΠΠΟ η παντελής έλλειψη πολιτικής, η αγχώδης διεκπεραίωση «υποχρεώσεων», η σπάνις οικονομικών μέσων και η διαδοχή ασχέτων ή επικίνδυνων υπουργών, καλά κρατεί, όπως πάντα συνέβαινε. Άνισες και οι μεγάλες ευκαιρίες όπως το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, αμαυρώνονται από πολιτικές υστερήσεις ή υστεροβουλίες από μικρομεγαλισμούς και αρχοντοχωριάτικες πόζες. Το 2009 μας βρήκε με Λιάπη – που διαδέχθηκε τον Μπομπ Βουλγαράκη, τον άνθρωπο «που πρόλαβε να τα κάνει όλα» σύμφωνα με τη ρήση του συμπαθούς Michel -,μας αιφνιδίασε με τον Σαμαρά και θα μας «τελειώσει» με κάποιον φίλο απ΄ τα παλιά, εφόσον το ΠΑΣΟΚ ξαναέρθει στην εξουσία.[i] Έτσι όμως όπως αντιλαμβανόμεθα, δεν γίνεται δουλειά. Αλλά μάλλον ευνοούνται οι άπειρες «δουλειές» των πολιτιστικών μάνατζερ, που όσο εκπίπτει η ποιότητα του καλλιτεχνικού υλικού τόσο αυτοί καθίστανται από απαραίτητοι έως πολύτιμοι, στους εκάστοτε διεκπεραιωτές της εξουσίας. Και κάτι τελευταίο, στο ανωτέρω σκηνικό προσθέστε τις παρεμβάσεις, θεμιτές ή αθέμιτες των ΜΜΕ – οι επιλογές των οποίων συχνά συγκρούονται και με τον κοινό νου και με το κοινό τους, αλλά και με την άποψη των κριτικών που εργάζονται σ΄ αυτά- αλλά και τον πολιτιστικό παραγοντισμό μιάς συγκεκριμένης ελίτ που έχει καταστήσει τα εικαστικά μόδα και σόου. Μίαν αντίληψη που δυστυχώς υιοθετούν ασμένως και κρατικά μουσεία, ως μη έδει, η βαρύγδουποι χορηγοί. Επειδή σήμερα συντελούσης και της οικονομικής κρίσης μεγάλη έκθεση αναδρομική, ή αφιέρωμα, μπορεί να παρουσιάσει μόνον όποιος έχει εξασφαλίσει τον σπόνσορα του.

Ιστορικά κριτήρια αιτιολογίας ή επιστημονικός προγραμματισμός τίθενται σε δεύτερη ή τρίτη μοίρα.

Αυτό που ενδιαφέρει – και το ζήσαμε σ΄ όλη τη διάρκεια του 2009 – είναι να κινείται η πολιτιστική αγορά, έστω κι αν διακινεί υποπροϊόντα, και να καταξιώνονται ΄΄γεγονότα΄΄ μόνο και μόνο επειδή παρέστησαν στα εγκαίνια τους ο χι τηλεμαϊντανός ή δείνα τηλεπερσόνα. Έτσι το σοβαρό και το γελοίο, το συμφέρον και η ιδεολογία, η αισθητική και το χρήμα μπερδεύτηκαν γλυκά σ΄ ένα μεταμοντέρνο πολτό και κατά το 2009.

- Τι όμως ξεχώρισε πραγματικά;

Σαφώς τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης διεκδίκησε τη μερίδα του λέοντος κυρίως λόγω της de facto δυνατότητας τους να βάλουν τη χώρα σ΄ ένα διεθνές οδοιπορικό των must σημείων του πλανήτη όπως φέρ΄ ειπείν ισχύει με το μουσείο Guggenheim του Μπιλμπάο ή το «Λουϊζιάνα» στη Δανία. Το ΝΜΑ τα έχει όλα: ένα προκλητικό κέλυφος υπογραμμένο από έναν σταρ της σύγχρονης αρχιτεκτονικής κι ένα περιεχόμενο – σύμβολο ολόκληρης της ανθρωπότητας. Κι όμως. Ένα τέτοιο γεγονός παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των Ελλήνων αρχαιολόγων και τα ποσά που διατέθηκαν, υποβαθμίστηκε από την προφανή ανικανότητα της πολιτικής ηγεσίας να το υποστηρίξει ανάλογα.

Στα εγκαίνια ένας αμήχανος Παντερμαλής ξεναγούσε(;) τους πρόεδρους της Κύπρου (και του ΑΚΕΛ) και της Σλοβενίας ή κάτι ανάλογο.

Οι διπλωματικοί υπόγειοι πόλεμοι δεν επέτρεψαν τα γλυπτά του Παρθενώνα να διατυπώσουν τον άχραντο λόγο τους μ΄ ευκρίνεια, ενώ συγχρόνως κατεδείκνυαν την διεθνή μας ανυποληψία.

Δεν μας τίμησε ούτε ο Ερντογάν. Όμως τα διεθνή ΜΜΕ τίμησαν αναλόγως την πρωτοβουλία Παντερμαλή να λογοκρίνει (sic) την εκπαιδευτική ταινία που γύρισε ο Κώστας Γαβράς και που δεν άρεσε στο εγχώριο Ιερατείο. (Μια και μιλάμε για εικαστικά και για την εποχή της εικόνας). Με τέτοια ιδεολογικά βαρίδια πορεύεται και στη νέα χιλιετία η χώρα κι είναι απόλυτα ερμηνεύσιμη και η συνακόλουθη πολιτιστική παρακμή της.

Εν συντομία και το Μουσείο της Ακρόπολης έχει τα προβλήματα επικοινωνίας και μουσειολογικής στρατηγικής που ταλανίζουν τα λοιπά μουσεία ή πινακοθήκες της χώρας. Το επαναλαμβάνουμε, αυτό το μονοθεματικό μουσείο αποτελώντας την αιχμή του δόρατος και του σύγχρονου πολιτισμού μας οφείλει να προσελκύει ή να οργανώνει στις αίθουσες περιοδικών εκθέσεων γεγονότα με παγκόσμια εμβέλεια π.χ. μία έκθεση, Picasso, Κουνέλη , Giacometti, Σαμαρά κ.λ.π., ως γέφυρα του παρελθόντος με το παρόν κι επίδειξη μουσειακού κύρους. Το ΝΜΑ οφείλει να πορευτεί διαφορετικά από τα λοιπά αρχαιογνωστικά μουσεία της χώρας και γι αυτά χρειάζεται ανάλογη στρατηγική, σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη (και πλαισίωση) και βέβαια έναν….διευθυντή. Επειδή τα μεγάλα μουσεία δεν διοικούνται ούτε από πολίτ μπιρό ούτε από εγκάθετους κομμάτων. Αλλιώς τα μουσεία παρακμάζουν. Όπως π.χ. συμβαίνει με την Εθνική Πινακοθήκη η οποία διοικεί και την Εθνική Πινακοθήκη στο Γουδί, όπου το θέρος του 2009 παρουσιάστηκαν τα κοστούμια και τα σκηνικά –ως γλυπτά, - τα οποία παρουσίασε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου κατά την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Ένα άθλιο θέαμα κι ένα ευκαιριακό παραμάζωμα που εκθέτει την ελληνική γλυπτική και τους εκπροσώπους της και που εισάγει ξανά το glamorous θέαμα, πασπαλισμένο με λίγη εθνική υπερηφάνεια σαν εκδοχή αρκούντως ερμαφρόδιτη. Κι αν η ΕΠΜΑΣ (Εθνική Πινακοθήκη), χρονίως παρακμάζει αφιστάμενη του Επιστημονικού της ρόλου να λειτουργεί ως ινστιτούτο έρευνας και προβολής της νεοελληνικής τέχνης, το ΕΜΣΤ, (Εθνικό Μουσείο Σύγχρονής Τέχνης), άστεγο και περιφερόμενο παρά τις βαρύγδουπες εξαγγελίες και των δύο κομμάτων εξουσίας, βράζει ανάμεσα στη προφανή του αδυναμία να εμπλακεί με αξιώσεις στα διεθνή δρώμενα και στην ατελέσφορη μεγαλομανία της διεύθυνσης του. Φιλοξενούμενο πια στα υπόγεια του Ωδείου Αθηνών, οργανώνει εκθέσεις το περιεχόμενο των οποίων αντιλαμβάνονται μόνον οι επιμελητές τους, ενώ το κοινό αδιαφορεί εντυπωσιακά. Παρ΄ όλα αυτά και η πενταετής θητεία της κ. Λαμπράκη ανανεώθηκε για τέταρτη φορά από τον vulgaire κ. Βουλγαράκη, όπως και η ανάλογη της κ. Καφέτση για τρίτη φορά από τον κ. Λιάπη. (Άσχετο: προσέξτε ομοιότητα υπουργών πολιτισμού). Έστω κι αν η Αριστερά στη βουλή ζήτησε αυτές τις θέσεις να προκηρύσσονται όπως συμβαίνει με τις πανεπιστημιακές θέσεις, και να μην αποτελούν προνόμιο αποκλειστικό των εκάστοτε υπουργών. Το πιο δημοκρατικό, διερωτώμαι, από την υποβολή υποψηφιοτήτων και βέβαια τι πιο αποτελεσματικό από την ανανέωση των προσώπων σ΄ αυτούς τους τόσο ευαίσθητους οργανισμούς που είναι τα μουσεία Τέχνης, έτσι ώστε να δοκιμαστούν και νέες ιδέες και διαφορετικές μέθοδοι; Σ΄ αυτή τη λογική της πολιτικής σπέκουλας και της χρήσης της τέχνης προς…..αλλότριον ακολασίαν λειτούργησε και η έκθεση-αφιέρωμα στη Δημοκρατία που έλαμψε από….αμηχανία και σκοπιμότητα τον Αύγουστο στο Ζάππειο.

Αν έτσι όπως αντιλαμβάνεται τον πολιτισμό η εξουσία, αυτό δεν απαλλάσσει διόλου εκείνους τους επώνυμους δημιουργούς που καταδέχονται να συμμετάσχουν σε τέτοια πανηγυράκια.

Κυρίως γιατί έτσι καταδεικνύουν πως τίποτε κατά βάθος δεν έχει σημασία και ότι η τέχνη εξισώνεται ή με την τηλεοπτική της προσομοίωση ή με τον θόρυβο της βραδιάς των εγκαινίων. Λεπτομέρεια: τα εγκαίνια πραγματοποίησε ο φιλόμουσος πέραν πάσης αμφιβολίας κ. Καραμανλής.

Στ΄ αληθινά όμως γεγονότα, συνέβησαν αλλού και αλλιώς και βέβαια με την ηχηρή απουσία επισήμων ακόμη κι εκείνην της Αριστεράς. Κατά σύμπτωση άκρως ευτυχή το 2009 εξελίχθηκε σε έτος Βλάση Κανιάρη (1928). Και δεν ήταν μόνο η έκθεση «Γενέθλιον» που παρουσιάστηκε στο κλασσικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη καταλαμβάνοντας με ανδρείκελα και μεταλλαγμένα αντικείμενα όλες τις αίθουσες του από τον Δεκέμβρη του ΄08 ως τον Μάρτιο του ΄09. Ήταν επίσης η ευφυέστατη αντιπαράθεσης των έργων του Κανιάρη με δημιουργίες Ελλήνων και ξένων εκπροσώπων avant-garde από τη συλλογή του καθηγητή Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου στο μέγαρο Ευνάρδου του ΜΙΕΤ (επιμέλεια Els Hanappe), τίτλος της έκθεσης δηλωτικός και των προθέσεων της Contrapunto. Επιπλέον ο Κανιάρης παρουσίασε στη Γκαλερί Καλφαγιάν το θρυλικό περιβάλλον του, με τους μετανάστες από in δεκαετία του 70 υπό τον τίτλο. ΑrrivederciWillkommen και στη γκαλερί Breeder την εικαστική δράση «Αντίδωρο» (Φεβρουάριος-Οκτώβριος). Σ΄ αυτήν ο καλλιτέχνης σχεδίασε να τεμαχίσει ένα υπερμεγέθη καμβά του έναν «τοίχο» που φιλοτέχνησε στη Γερμανία πριν σαράντα σχεδόν χρόνια και να μοιράσει τα κομμάτια του σε μία συμβολική τελετή στους θεατές. Ένα είδος μετάληψης και συμμετοχής-συνενοχής αλλά και σαν μίαν ιερατική καταστροφή του έργου τέχνης αφού πλέον δεν συντρέχουν σοβαροί λόγοι ύπαρξης του. Η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, πρωτότυπη και διαδραστική καθώς πρότεινε μίαν συνομιλία του Κανιάρη με τα κλασσικά εκθέματα του Μουσείου, αλλά και μίαν διαχρονική ανάγνωση της Ελληνικής Τέχνης, χαιρετήθηκε θερμά από τον σύνολο της κριτικής (Μ. Μαραγκού, Αυγ. Ζενάκος, Μ. Φωκίδη, Γ. Πετρίδης) . Αλλά και αγαπήθηκε πολύ από το κοινό, κυρίως για την πρόταση που εκόμισε . Τέλος ο Κανιάρης το θέρος του 2009 «κατέλαβε» το παλαιό δημοτικό σχολείο του χωριού Αρνάδος στη Τήνο και δημιούργησε τρία γλυπτικά περιβάλλοντα με θύματα των εκπαίδευση την εκλογική διαδικασία και την παραδοσιακή αμηχανία των εμπλεκομένων σ΄ αυτές, είτε είναι εκπαιδευόμενοι, είτε είναι εκλογές. Γενικός τίτλος: «Μπα!». «Έπειδή στην τέχνη εντέλει οφείλουμε να εκτιμούμε περισσότερο το αίνιγμα παρά τη λύση του, την ερώτηση κι όχι την απάντηση. Το τραύμα κι όχι το γιατρικό του…

Όπως έγραφα προλογίζοντας την έκθεση και υπογραμμίζοντας τον βαθειά πολιτικό αλλά όχι στρατευμένο χαρακτήρα της έρευνας αυτού του δημιουργού. Ο οποίος 60 χρόνια τώρα συνδυάζει με επάρκεια το ιθαγενές βίωμα και τον διεθνή προβληματισμό.

Στην ίδια λογική πρέπει να χαιρετισθεί η εξαιρετική παρουσία του Ελληνοαμερικανού Λουκά Σαμαρά στην φετινή Biennale Βενετίας αφού υπερπηδήθηκαν σωρεία γραφειοκρατικών και συντεχνιακών προβλημάτων.

Ο υποφαινόμενος αγωνίζεται από το 1995 για το αυτονόητο. Την αποστολή δηλαδή, και των κορυφαίων εκπροσώπων της Ελληνικής Διασποράς στις παγκόσμιες εκθέσεις που καλούμεθα να συμμετάσχουμε. Ο Σαμαράς ήταν υποψήφιος και στην περασμένη Μπιενάλε την 52η, μετά από δική μου πρόταση, η ειδική επιτροπή όμως δεν την έλαβε υπ΄ όψιν χρησιμοποιώντας προφάσεις επιεικώς γελοίες. Επιτέλους φέτος αποκαταστάθηκε η τάξη αφού παρακάμφθηκε η ανεπίτρεπτη επι-ντροπή. Η αποστολή Σαμαρά από τον συνονόματο του Υπουργό υπήρξε πρωτίστως πολιτική ενέργεια η οποία, αν έχει συνέχεια, θα δρομολογήσει μία στοιχειώδη συνεπή πορεία στην εικαστική μας πολιτική. Δημιουργώντας διεξόδους στην κατεστημένη μας εσωστρέφεια.

Άλλο επιβλητικό επίσης γεγονός της χρονιάς υπήρξε ασφαλώς η δεύτερη Athens Biennale (15/6-4/10) υπό τον τίτλο Heaven. 150 καλλιτέχνες συγκρότησαν 6 θεματικές εκθέσεις με σημαντικότερες κατά τη γνώμη την ΄΄εξαίσια απομόνωση Αθήνα΄΄ σε επιμέλεια της Cay Sophie Rabinowitz και με εκθέτες εκτός των άλλων τους Μίλτο Μανέτα, Ettore Sottsass, Hsuan Hsuan Wu και Michael Gibson και ‘’Hotel Paradies’’ σε επιμέλεια Νάντιας Αργυροπούλου.

Επί πλέον ενδιαφέρον είχε η παρουσία του Άγγελου Παπαδημητρίου ανάμεσα στους (Cristian Tomaszewski Bruce Baillie, Λέοντα Φραντζή και άλλα θηρία (έκθεση: ΄΄Πόσοι άγγελοι μπορούν να χορέψουν στο κεφάλι μιας καρφίτσας΄΄, σ΄ επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου).

Η Β΄ Biennale πολύ πιο φιλόδοξη και πιο αναπεπταμένη από τη πρώτη, θέτει πολλαπλούς στόχους κι επιτυγχάνει αρκετούς. Και μάλιστα σε χώρους δράσεις όπου η κρατική μέριμνα είναι θλιβερά απούσα. Το Heaven απλώνεται στα ολυμπιακά ακίνητα του Παλαιού Φαλήρου, ενεργοποιεί δημιουργικά την διεθνή εικαστική νεολαία, συνθέτει με φαντασία το παλαιό και το καινούργιο – έκπληξη η παρουσία έργων του Χαλεπά ή του Ακριθάκη και του Πεντζίκη προτείνει λοξές αναγνώσεις του παρόντος και του παρελθόντος, τοποθετεί την Αθήνα στον χάρτη της παγκόσμιας avant-garde προβάλλει νέους δημιουργούς και τους αντιπαραθέτει με ομοτέχνους τους της αλλοδαπής και γενικά δημιουργεί μίαν ευπρόσδεκτη φασαρία.

Τα προβλήματα της είναι και τα προβλήματα της διεθνούς avant-garde: υπερβολική εξειδίκευση της οπτικής γλώσσας, φορμαλισμός, θεωρητική υπεραξία εμπρός σε έργα που δεν πείθουν για το μέγεθος τους. Γιατί σε τέτοιες εκδηλώσεις το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι να νοιώσει ο επισκέπτης ανία ή αδιαφορία για τα προτεινόμενα εκθέματα. Αλλά είπαμε: Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο. Όπως επίσης είναι έντιμο να ψηλαφείς τη σοβούσα κρίση με όρους της κρίσης της ίδιας. Μ΄ άλλα λόγια κυρίες και κύριοι επειδή το μεγάλο έργο εξέλιπε, θαυμάστε τώρα τα θραύσματά του. Οι πειραματισμοί, τέλος.

Τον Δημήτρη Παπαϊωάννου πρέπει να έπεισαν και τους πιο φανατικούς υποστηρικτές του, ότι δεν κάνει πάντα για τα πάντα ο τόσο προβεβλημένος σταρ της εγχώριας καλλιτεχνικής αγοράς. Ούτως ή άλλως πάντως επειδή τέτοιες αποκοτιές απαιτούν και ρίσκο και γενναιότητα, κυρίως επειδή δεν υπάρχει ενημερωμένο κοινό, έχουν σταθερά τι συμπάθεια μας.

Αντιθέτως απογοητευτική και προβλέψιμη ήταν η 2η Biennale Θεσσαλονίκης (24 Μαΐου – 27 Σεπτεμβρίου) που οργανώθηκε από το Κ.Μ.Σ.Τ. αυτής της πόλης. Γνωρίσματα της ο μικρομέγαλος επαρχιωτισμός και ο δύσκολα αποκρυπτόμενος κρατισμός. Γιατί αν κανείς θέλει ν΄ ασχοληθεί με την ΄΄τέχνη, σ΄ αβέβαιους καιρούς΄΄ , οφείλει να διαθέτει και χιούμορ και αυτοκριτική δυνατότητα. Αλλιώς η κοινοτοπία και ο βερμπαλισμός ελλοχεύουν. Και αντί πολυπολιτισμιτικοτήτων μας προκύπτουν πολυπολιτισμικές σαλάτες, ή καλύτερα ΄΄σαλάτες΄΄. Εφόσον μιλάμε για Θεσσαλονίκη, δυστυχώς, στο Κ.Μ.Σ.Τ. βαρύνουν ακόμη η σκιά κι οι επιλογές Ζαχόπουλου.

Επιπλέον, πολύ ενδιαφέρον είχε η έκθεση Α6 (6 Αρχιτέκτονες και το εικαστικό έργο τους) που παρουσιάστηκε στο πνευματικό κέντρο του Δήμου Πολίχνης (επιμέλεια Γιώργος Τσακίρης, διευθυντής ΕΕΔΠ). Παρουσιάστηκαν πίνακες των Γ. Απότσου, Γ. Βούρου, Άρι Γεωργίου, Γ. Μόκαλη, Στ. Σκούλου και Στέργιου Τσίουμα, οι οποίοι συνδύαζαν αρχιτεκτονική ματιά και οργάνωση με ζωγραφική αίσθηση και έκρηξη χρωματικής ύλης. Αποδεικνύοντας ταυτόχρονα πως το αληθινό έργο τέχνης εκκολάπτεται όταν αναχωρούν ο κακώς εννοούμενος επαγγελματισμός και η υστερία της καριέρας. Λεπτομέρεια: ο Στέργιος Τσίουμας και ο Γιώργος Τσακίρης απέσπασαν το πρώτο βραβείο για το μνημείο Εθνικών Ενεργειών (περισσότερα στο www.kyparittinos.gr). Επίσης ως τις 31 Δεκεμβρίου τρέχει η έκθεση Ghost (AGuest + AHost) στο Ίδρυμα Δέστε της Ν. Ιωνίας. Συμμετέχουν εκτός των άλλων έργα των M.Duchamp, R.Gober, M. Cattelan, J. Koons, K. Walkrn και K. Smith. Θεαματική και ευφάνταστη συνύπαρξη πραγμάτων και εικόνων που αγαπά ο Δάκης Ιωάννου. Δηλαδή τη νέα Σχολή της Ν. Υόρκης και τις οφειλές της στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία, παλαιότερη και σύγχρονη. Ένας άλλος κοντοτιέρος της τέχνης που κάνει το κέφι του χωρίς να περιμένει τη σφραγίδα ή το χρήμα του κράτους είναι ο συλλέκτης Ζαχαρίας Ζαρταλάκης. Στο ιδιόκτητο εκθετήριο του στην οδό Πεσμαζόγλου και Σταδίου εξέθετε από τον Ιανουάριο ως τον Ιούνιο τα Reds, δηλαδή μίαν σειρά πινάκων του Θεόδωρου Στάμου φιλοτεχνημένες ανάμεσα στα 1988 και τα 1994. Παράλληλα εξέδωσε βαρύτιμο συνοδευτικό κατάλογο στον οποίο προσωπογραφείται αυτός ο μετανάστης απ΄ τη Λευκάδα που γεννήθηκε στο Λονγκ Άϊλαντ και απετέλεσε έναν εκ των πρωταγωνιστών του αμερικάνικου αφηρημένου εξπρεσιονισμού.

Η επιβλητική αυτή έκθεση παρουσίασε άγνωστα έργα στα οποία κατατίθενται η μεταφυσική αγωνία και εκείνη η ιδιότυπη αντίληψη δράματος που χαρακτήριζαν τον Στάμο, ένα εικαστικό ‘’παράδοξο΄΄ που στοίχειωσε με επιβλητικό τρόπο ανάμεσα στα νερά του Ιονίου και στον στον ποταμό Χιούστον της αμερικανικής μεγαλούπολης.

Ας κλείσουμε με μίαν πολύ επιτυχημένη μεταφορά: Πρόκειται για την έκθεση «Design Διαδρομές», την αφιερωμένη στην γραφιστική προσφορά των Φρέντυ Κάραμποττ, Μιχάλη και Αγνής Κατζουράκη, η οποία το 2008 παρουσιάστηκε στη νέα πτέρυγα του Μουσείου Μπενάκη και φέτος αναπτύχτηκε στις αίθουσες του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Αφίσες, διαφημίσεις, εξώφυλλά, λογότυπα από την δεκαετία του ΄60 μας μεταφέρουν στην αισθητική μιας άλλης εποχής που όμως επηρέασε καίρια την αισθητική μας. Με οδηγό τον ορθό λόγο και την μίνιμαλ αντίληψη οι τρείς καλλιτέχνες ανακατώνουν την οπτική γλώσσα και τις στρατηγικές της επικοινωνίας ανατρέχοντας τα φολκλορικά κλισέ του ΄50 και μη διστάζοντας να διαφημίσουν προϊόντα και εφέ, εκτός πεπατημένης.

Συκοφαντημένη ως τότε η διαφήμιση γίνεται στα χέρια των τριών εικαστικών εργαλείο υψηλής ποιότητας. Όπως σημειώνει εύστοχα ο Δημήτρης Αρβανίτης μέλος της Alliance Graphique Internationale «Η εμφάνιση του «Κ & Κ Διαφημιστικού Κέντρου Αθηνών» , στις αρχές του ΄60 σηματοδοτεί την στάση στη πλήρη ανάπτυξη του σε νέα Τέχνη….». Κι αν τότε ο Μοντερνισμός μπορούσε να βάλλει έστω και μέσα από τις διαδικασίες της αγοράς, σήμερα βρισκόμαστε σε μία τέτοια σύγχυση ώστε αντί της παλαιάς avant garde να κυριαρχούμαστε από μίαν arrière garde ανίκανη και να εμπνεύσει και να εμπνευσθεί παρά τις πόζες της. Πιο απλά η τέχνη σήμερα κατάντησε οπισθοφυλακή κι αντί να βρίσκεται σε μίαν ιδεολογική πρωτοπορία, είτε αναμασά το παρελθόν της, είτε σέρνεται πίσω από τις κάθε μορφές εξουσίας, υποδυόμενη ηρωικούς ρόλους, όπως ο παλιάτσος στον φεουδάρχη του Μεσαίωνα. Στα καθ΄ ημάς τώρα η τέχνη δεν επιτελεί καν την παιδαγωγική της αποστολή στο βαθμό ώστε όταν μιλάμε για ζωγραφική ο περισσότεροι συμπατριώτες μας να την ταυτίζουν μ΄ εκείνον τον συμπαθή μουσάτο Καναδό που «διδάσκει» την τέχνη του…. Τισιανού επαναληπτικά από την ΕΤ3.

Μόνη μας ελπίδα όσοι επιμένουν ακόμη να κάνουν εκσκαφές ευαισθησίας ερήμην του αναίσθητου ορυχείου του κράτους….

Μάνος Στεφανίδης

Επ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Βιβλιογραφία

Μαρίας Κατσουνάκη, συνέντευξη με τον Βλ. Κανιάρη. Εφημ. Καθημερινή, 18.1.09

Design Διαδρομές, Φρέντυ Κάραμποττ, Μιχάλης & Αγνή Κατζουράκη, κατάλογος Μουσείου Μπενάκη, εκδ. ΕΛΙΑ Αθήνα 2008

Mάνου Στεφανίδη, Βάσως Κάνιαρη –Γενέθλιου Μουσείον Μπενάκη, Αθήνα 2008

6 Αρχιτέκτονες και το Εικαστικό έργο τους, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Πολίχνης, Πολίχνη 2009-09-19

Παρής Σπίνου, Η Ιστορία σε καινούριο σπίτι, Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Κ.Εφημ. Ελευθεροτυπία 16/08/09



[i] Το κείμενο γράφτηκε πριν τις πρόσφατες εκλογές για την ετήσια έκθεση ΕΠΙΛΟΓΟΣ 2009 η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Ως επίλογο του άρθρου θ’ ανάφερα πως ο νέος υπουργός πολιτισμού δηλώνει manager και προέρχεται από τον στενό κύκλο του Γ.Α.Π. Το αριστοκρατικό του φύσικ και επώνυμο είναι τα μονά στοιχεία που μέχρι τώρα έχουν απασχολήσει τους πολιτιστικούς αναλυτές. Ούτως ή άλλως το ΠΑΣΟΚ ακόμη διανύει περίοδο χάριτος. Αν και βέβαια η καλή μέρα φαίνεται από τα χαράματα …

Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 2009

Ελεύθερο Πανεπιστήμιο της Στοάς του Βιβλίου

5 Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης "Εισαγωγή στην Ιστορία της Ευρωπαϊκής Ζωγραφικής" από την Δευτέρα 18/1 ως τη Δευτέρα 22/2 από τον Μάνο Στεφανίδη.
Πληροφορίες στο www.stoabibliou.gr

Περί Έρωτος

Θάνατος οι γυναίκες που αγαπιούνται…

Οφείλω να τα ομολογήσω: Δεν μ’ αρέσει να κάνω έρωτα. Δεν με καλύπτει το γεγονός εκφραστικά βρε αδελφέ. Έρωτα έκανε ο Φρανκ Σινάτρα ή ο Ρόμπερτ Κένεντυ. Εγώ όμως αρνούμαι to make love. Με ξενερώνουν τέτοιες λεκτικές αμερικανιές που έχουν εδραιωθεί στην ιθαγενή γλώσσα συμπαρασύροντας ποιητές, λογοτέχνες, εστέτ, συγγραφείς ή ακριβολόγους επιστήμονες. Παλιότερα ίσχυαν συνεκδοχές ή μεταφορές που περισσότερο υπαινίσσονταν και λιγότερο περιέγραφαν. Λόγου χάριν «πλάγιασαν», «την χάρηκε», «του δόθηκε», «την πήρε», «έσμιξαν», «χαρήκαν το κρεβάτι», «κοιμήθηκαν ερωτικά», κλπ. Για παράδειγμα ο Καζαντζάκης ή ο Καραγάτσης δεν καταδέχονται να «κάνουν έρωτα». Ούτε κι ο πολύκλινος Οδυσσέας στις μεταφράσεις του Εφταλιώτη ή του Ζήσιμου Σιδέρη που κάναμε στο σχολείο. Γιαυτό σας λέω. Αρνούμαι να κάνω έρωτα. Και ακόμα χειρότερα σεξ! Έστω κι αν η ηλικία μου δεν το απαγορεύει. Προσώρας…

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΛΑΚΗΣ 18.12

Σύμπτωση: Θυμάστε τι σημαίνει ΕΡΕ; Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις! Ξέρετε τι σημαίνει ΣΥΡΙΖΑ; Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Αν μάλιστα προσθέσετε και τον ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ το καθημερινό φύλλο του ΚΚΕ, τότε θ’ αντιληφθείτε πως η λέξη ριζοσπαστικός πηγαίνει παντού στην ελληνική πολιτική σκηνή. Κι ίσως γιαυτό δεν εφαρμόζεται πουθενά.

Νυχτοφύλακες

Δώδεκα το μεσημέρι στη πλατεία Ν. Σμύρνης. Μια ώρα μετά στο Σύνταγμα, στο Κολωνάκι, στου Ψυρρή, στα Εξάρχεια. Δύο το απόγευμα στη Γλυφάδα, τη Βούλα το Π. Φάληρο. Τρείς στο Μπουρνάζι, τη Ν. Φιλαδέλφεια, τη Κηφισιά. Χιλιάδες τραπεζοκαθίσματα λιάζονται υπό το λαμπρό αττικό φως με εκατοντάδες χιλιάδες θαμώνες τους να απολαμβάνουν φραπέ και συζήτηση. Σαν τους αρχαίους Αθηναίους αμφί πληθούσαν αγοράν. Μένει μόνο ένα ερώτημα: Μα δεν δουλεύει όλος αυτός ο κόσμος;

Τρεις ερμηνείες : ‘Η είναι χαρούμενοι εισοδηματίες που ξοδεύουν τα έτοιμα· ή είναι απελπισμένοι άνεργοι που ξοδεύουν με περίσκεψη το επίδομα του ΟΑΕΔ· ή … είναι νυχτοφύλακες. Δηλαδή όλοι αυτοί οι τριαντάρηδες, οι τριαντάρες και οι σαραντάρηδες δουλεύουν το βράδυ ανάλογα επαγγέλματα της νυκτός. Δεν μπορεί, έτσι θάναι…. Όσον αφορά στη κρίση τώρα, ε υπό το αττικό ήλιο κάθε δράμα μεταμορφώνεται θαυματουργικά σε σατυρικόν.

Ημερολόγιο φυλακής 15.12

Τι τα θέλετε. Ούτε στην Ιταλία υπάρχει κράτος. Οι εικόνες του αιμόφυρτου και, κυρίως, αποκαθηλωμένου Berlusconi έκαναν ακαριαία το γύρο του κόσμου. Τι θέμα! Τι θέαμα! Ο ερωτύλος καβαλιέρε έλαβε επιτέλους ό, τι του άξιζε. Πολλοί σταθμοί σταμάτησαν τον πρόγραμμά τους για ν’ αναμεταδώσουν αμοντάριστα το πιπεράτο υλικό. Ας μην ξεχνάμε όμως κάτι: Ο φαμφαρόνος πρωθυπουργός της γείτονος μπορεί να μοιάζει σε πόζα στον Μουσολίνι αλλά ΔΕΝ είναι δικτάτορας. Είναι εκλεγμένος, και μάλιστα κατ’ επανάληψη, πρωθυπουργός. Έτσι, οι Ιταλοί την επόμενη φορά ας συμμαζέψουν τον ανεξέλεγκτο ανδρισμό τους κι ας προσέξουν όχι που θα ρίξουν τις γροθιές αλλά τη ψήφο τους. Πώς να το κάνουμε για την περιρρέουσα ηλιθιότητα του πλανήτη είμαστε σύμπαντες συνυπεύθυνοι. Όλοι εμείς οι ανώνυμοι ψηφοφόροι του Μπούς, της Ντόρας, του Γιωργάκη, του Κωστάκη, του Κυριάκου, του Βενιζέλου, του Μιλτιάδη, βεβαίως, βεβαίως, του Μπλερ, του Σαρκό και της ασυναγώνιστης δεσποινίς Καϊλής.


Παρασκευή 27 Νοεμβρίου 2009

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΛΑΚΗΣ 25.11

Μάλλον τη Κυριακή θα διαψευσθεί η γραφή λέγουσα «Δια το μη υπάρχειν άνδρα εβασίλευεν Δεββώρα (δε Ντόρα)». Ή, μήπως όχι; Δείτε σχετικά στο Βιβλίο των Κριτών της Π. Διαθήκης (κεφ. 4, 5).

ΥΓ. Και κάτι το δυσοίωνο: Η Δεββώρα βασίλευσε ως δικαστίνα επί 40 χρόνια. Ό μη γένοιτο.

ΥΓ. Η Δεββώρα τα είχε με τον Βαράκ! (κεφ. 4, 1) Όλα δηλαδή είναι γραμμένα στη Βίβλο!

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΛΑΚΗΣ 24.11

Ο ρατσισμός των Ελλήνων εξαντλείται πρωτίστως εναντίον των συμπατριωτών τους των ίδιων. Η απαξίωση που νοιώθει ο καθένας μας για τον διπλανό του, η απέχθεια θάλεγα, είναι ορατή πρωί-πρωί όταν οι άνθρωποι συναντιούνται αναγκαστικά και αγκουσεμένα στους δρόμους. Όταν ΔΕΝ καλημερίζονται, όταν κοιτιούνται με καχυποψία, όταν αισθάνονται προσβεβλημένοι και μόνο από την παρουσία των άλλων. Αυτή η υπαρξιακή αποξένωση των μελών της ίδιας ράτσας είναι τρισχειρότερη από τον μικροαστικό φόβο για τον ξένο. Εφόσον προλάβαμε να καταστήσουμε «ξένο» οτιδήποτε βρίσκεται πέραν της επικρατείας του αφαλού μας.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΛΑΚΗΣ 21.11

Τι μεγάλο ταλέντο ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. Ανώτερο και από τον Δημήτρη Αβραμόπουλο. Ιδιαίτερα όταν δεν τον σκέπουν ο κ. Χρήστος και η κ. Γιάννα. Και βέβαια έχει fan club. Όπως ο Σάκης τις Ρουβίτσες. (Μεγάλε Πάρι Χ!) Μόνο που οι δικές του είναι γύρω στα 70. Δηλαδή έχουν την πείρα ω’ αναγνωρίσουν την αληθινή πρωτοπορία. Μόνο που στο «πουθενά» το ταλέντο του ξεγυμνώθηκε εντελώς. Σαν τον μποντιμπιλντερά του φινάλε. Εκείνον τον γυμνό νέο με τα εκπληκτικά προσόντα. Φαντάζομαι πως θα γίνει το επόμενο εξώφυλλο του Lifo. Ο Δημητράκης λοιπόν χάρη στο καλλιτεχνικό δήθεν που μας κυβερνά εγκαινιάζει το νέο, εθνικό θέατρο με παράσταση χωρίς θέατρο, ηθοποιούς, λόγο, χορό, υπόκριση κλπ. Ο συμβολισμός όλων αυτών των απουσιών συγκλονιστικός! Κατά τ’ άλλα η τεχνολογία έκανε το θαύμα της. Ώστε να ξαναενθουσιαστεί ο Κραουνάκης και οι συν αυτώ. Δημήτρη, σ’ ευχαριστούμε που υπάρχεις! Και στην επόμενη Biennale! Μεγάλε! Φιλιά στον Ζάφο, το μεγάλο σου στήριγμα. Ακόμη… (Μόνο μην ξεχνάς πως αν η τέχνη είναι και τεχνολογία, η τεχνολογία μόνη της δεν συνιστά ποτέ τέχνη.)

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΛΑΚΗΣ 21.11

Πρόεδρε κι εσύ δεν πρόσεχες. Αντί να κάνεις άνοιγμα προς τον Ψινάκη έπρεπε ν’ απορροφήσεις τον Σαμαρά. Τώρα υποχρεούσαι να κάνεις κωλοτούμπες στη Ντόρα. Κι είσαι και παχύς.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΛΑΚΗΣ 21.11

Σκέφτομαι πως το εννοιολογικό έργο «Μια και Τρεις Καρέκλες» (1965) του Kosuth και η εμμονή του στην τέχνη ως ιδέα ως ιδέα αναφέρεται ευθέως στο «Ρόδο είναι ένα ρόδο ένα ρόδο» της Γερτρούδη Στάιν. Σχεδόν μισό αιώνα μετά παραδόξως και οι δυο ιδέες παραμένουν, ακόμη, πλημμελώς ερμηνευμένες, δηλαδή ακατάληπτες. Επειδή το παράδοξο είναι παράδοξο είναι παράδοξο. Ευτυχώς.

Τρίτη 24 Νοεμβρίου 2009

Για τον «Tσάμικο» του Xρόνη Mπότσογλου

Σημείωση: Το παρακάτω κείμενο μου ζητήθηκε από τον Χρόνη Μπότσογλου για τον κατάλογο της αναδρομικής του στο ΕΜΣΤ. Η διευθύντριας του μουσείου κ. Καφέτση αρνήθηκε να το συμπεριλάβει. Συναδελφικές αβρότητες.

Μ.Σ.


Για τον «Tσάμικο» του Xρόνη Mπότσογλου

(Mερικές σημειώσεις για τη ζωγραφική του μέλλοντος)

…και συνείχε δε αυτάς τρόμος και έκστασις…
Kατά Mάρκον ιστ 8

Γράφω αυτόν τον καιρό ένα βιβλίο. Λέγεται «Σύντομη Iστορία του Mέλλοντος» και ασχολείται όχι με προφητείες αλλά με εκείνους τους εκστατικούς φόβους που ριζώνουν μεν στο παρελθόν πλην πέπρωται να βλαστήσουν στο αύριο. Σαν τη ζωή την ίδια που επιμένει να επιμηκύνει τη ζωή της ακόμη κι όταν εμείς έχουμε παρέλθει Tι κτηνώδης αδικία! Tι μεγαλειώδης συγκατάβαση! Tι ανακούφιση, τελικά. Aνοίξω εν παραβολαίς το στόμα μου, ερεύξομαι κεκρυμμένα… Mοιραία με απασχολεί και η ζωγραφική που θα γίνεται αύριο όπως επίσης πόση ή ποια τέχνη του σήμερα θ’ αντέξει και θα επιβιώσει. Eπειδή η ζωγραφική διαθέτει τη σχεδόν μαγική δυνατότητα, παρά τη μαζική της υπερπαραγωγή σ’ όλους τους αιώνες του αστικού πολιτισμού, να κερδίζει απ’ τα λάθη της, να τ’ αφομοιώνει και να επηρεάζει δραματικά τις νεότερες τέχνες της εικόνας που έχουν εν τω μεταξύ εμφανιστεί. Mυστήριο! Aβάσταχτα ταυτολογική πολλές φορές, εμμανώς ανθρωποκεντρική, απαρασάλευτα στατική –τουλάχιστον εξωτερικά– σαφώς αγκυλωμένη από φόρμες που τις σημάδεψε ο χρόνος, δύναται (η ζωγραφική) ακόμη να φθέγγεται με κύρος ερμηνεύοντας την εποχή, σηματοδοτώντας το άγνωστο, δανείζοντας μορφές στο αόρατο. Eπιβάλλοντας εντέλει το δικό της μεγαλειώδες όσο και περίκομψο, οπτικό πένθος απέναντι στην ανθρώπινη μοίρα.
H καθόλου ζωγραφική, βλέπετε, κινείται σε δρόμους παράλληλους με την καθόλου ιστορία. Tην Iστορία.
Aπόλυτα ταυτισμένη με το χρόνο και την εντελέχειά του, το θαύμα του ανθρώπινου πολιτισμού αλλά και μ’ επίγνωση των αιτιών της καταρράκωσής του, η ζωγραφική στέκει σαν προκατακλυσμιαία θεότητα-μήτρα, εκκολάπτει και καθοδηγεί τα τέκνα της, τη φωτογραφία, τον κινηματογράφο, την ηλεκτρονική εικονογραφία έστω κι αν η ίδια μυρίζει τερεβυνθίνη ή κάρβουνο. O τρόμος ή η έκσταση δεν είναι αποκλειστικά προϊόντα του προηγούμενου αιώνα. Aντιθέτως.
O Xρόνης Mπότσογλου με το σύνολο έργο του εμπλέκεται στέρεα στη διαδικασία της εγχώριας ζωγραφικής, αφομοιώνει στην έρευνά του παλιότερους δασκάλους όπως ο Xαλεπάς ή ο Mπουζιάνης, συνομιλεί με την ευρωπαϊκή modernité, τον Van Gogh ή τον Bacon και εντέλει αναψηλαφεί τη ζωή του, τις ρυτίδες του προσώπου του, το κιτρίνισμα του άσπρου του μουστακιού σαν να ήταν –σαν να είναι– το χρονικό του τόπου.
H έννοια του πολιτικού Mπότσογλου –όπως εξάλλου και του Kανιάρη– δεν έχει να κάνει με σύμβολα, υψωμένες γροθιές και τα ρέστα αλλά με το δράμα του υπάρχειν και με την αγωνία του υποκείμενου να προλάβει κάποιαν ατομική έξαρση προτού καταβαραθρωθεί ολοκληρωτικά. Ένα εναγώνιο παιχνίδι χρόνου, έρωτα και φθοράς να η ουσία μιας αριστερής σκέψης, ενός πολιτικού λόγου που δε θα κατανοήσει ποτέ καμία επαγγελματική Aριστερά.
Θέλω να σταθώ τώρα σ’ έναν πίνακα του 2006, τον «Tσάμικο». Μια σύνθεση που του την ενέπνευσε η φωτογραφία του αγρότη Χαράλαμπου Π. όταν χόρευε στο χωριό του έξω από τα Τρίκαλα. Τον θεωρώ τόσο εμβληματικό όσο και εκείνο το πορτραίτο της Nέκυιας (1988) στο οποίο εμφανίζονται ο μικρός Xρόνης, ο πατέρας κι ο παππούς –εικαστικό επίτευγμα ανάλογο με το «Kιβώτιο» του Άρη Aλεξάνδρου. Όπως επίσης, τον «Kαθημαγμένο» (2007-9) και τον «Bαν Γκογκ στο Πετρί» (2008). Έργα στα οποία η ένταση του δράματος εξορκίζει τη μιζέρια της εγχώριας τέχνης ενώ η τελική χαρμολύπη του αποτελέσματος εξαερώνει την οποιαδήποτε συναισθηματική βαρύτητα. (Tι ήταν κυρίως ο Bαν Γκογκ; Ένας πληγωμένος από την επιπόλαιη χαρά του ιμπρεσιονιστικού σύμπαντος). Aς πούμε, γενικεύοντας κάπως, ότι σ’ αυτούς τους πίνακες ο ζωγράφος αναδηφεί στη στάση και τις χειρονομίες, στο «ήθος» του σώματος συγκεκριμένων ανθρώπων σε συγκεκριμένο χώρο. Eίναι τόσο πορτραίτα προσώπων όσο και πορτραίτα χώρων. Kυρίως αυτό. Στον «Tσάμικο» φιγούρα και περιβάλλον γίνονται ένα καθώς υψώνονται τα χέρια σε μιαν ιερατική - χορευτική κίνηση και η ενέργεια του σώματος κατακλύζει τον καμβά με ροές πράσινων, λευκών και βιολέ χρωμάτων. Εδώ χορός κατ’ αρχάς σημαίνει ν’ αποκοπεί το άτομο απ’ την ομάδα και να εκτεθεί αυτεξούσιο σε δυνάμεις τόσο ελέγχου όσο και παραφοράς, τόσο πειθαρχίας όσο και διονυσιασμού. Ως την επίτευξη του αισθητικού αποτελέσματος που θα συνεπάρει και τον χορευτή και το κοινό του. O χορευτής βρίσκεται μόνος αντιμέτωπος με μια πανάρχαια, αταβιστική παράδοση. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται ενώπιον της Ιστορίας, το σώμα του δονείται από την ιδιότυπη συνείδηση της pensée sauvage, χορεύει υπέρ ζώντων και κεκοιμημένων, υπέρ πάντων και πασών. Ίσως-ίσως χορεύει και για τα βρέφη του αύριο που θα συνεχίσουν το ξετύλιγμα της κλωστής. O ζωγράφος χορεύει ο ίδιος, γειώνεται σύγκορμος και απογειώνεται ανάερος γνωρίζοντας πια τα «πώς» και τα «τι». Το πως λειτουργεί η modernité και πως αξιοποιείται η παράδοση σε μια περιφέρεια όπως η Ελλάδα η οποία όμως συμβολικά εκλαμβάνεται και ως κέντρο από την ίδια την διαλεκτική της συγκεκριμένης modernité. Όταν πάλι μιλάμε για την παράδοση από ακαδημαϊκό καθήκον κι όταν την επικαλούμαστε ανέραστα χωρίς να νιώθουμε τρόμο και έκσταση, τη φτωχαίνουμε (ηυλήσαμεν υμίν και ουκ ωρχήσασθε, Kατά Λουκάν ζ 32), επειδή την αποξενώνουμε από την εξίσου διαλεκτική της σχέση προς την όποια modernité.
O Mπότσογλου με τις πτώσεις και τις εξάρσεις του εμμένει και επιμένει σε μιαν εικονοποιία που φιλοδοξεί να καταστήσει το ατομικό συλλογικό και το τοπικό παγκόσμιο. Mια τέτοια στάση βλέπει πια με καχυποψία τα είδωλα εκείνης της νεωτερικότητας που συνετρίβη απ’ την ίδια της την αλαζονεία και σκύβει με περίσκεψη σ’ ό,τι είναι βιωμένο και φέρει τη σφραγίδα του χρόνου. Kάτι τέτοιο δεν απομειώνει διόλου την αγωνία για το αύριο. Aντιθέτως. Καιρός του σπείρειν, καιρός του συνθέτειν. Σαν το σόλο ενός Tσάμικου η ζωγραφική απεγκλωβίζεται απ’ τα στερεότυπα της εισαγόμενης avant-garde και του δήθεν αναζητά το πάθος του Bαν Γκογκ και απολογείται βάζοντας στο στόμα του μπάρμπα Γιαννούλη τα λόγια του Tσιτσάνη. Nα χορέψω μες τη ζάλη όμορφα και ταπεινά. Ένα ολόκληρο αισθητικό credo (μέθη, κάλλος, μέτρο) που ασφυκτιά μέσα σε λίγες λέξεις. Γένοιτο.

Y.Γ.: Bλέποντας την υστερία των ημερών μας προς μιαν εισαγόμενη modernité που καλά και σώνει ανθεί στη N. Yόρκη επειδή αυτό επιτάσσει ο πολιτικός συρμός, διάβασα με ανακούφιση τα εξής στην ογκώδη ιστορία της τέχνης O Kαθρέφτης του Kόσμου του Tζούλιαν Mπελ: «H τέχνη (του Tζεφ Kουνς) βασιζόταν στον αριβισμό και τη διάθεση οικειοποίησης των προσπαθειών άλλων…» Mεταίχμιο, 2009, μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, Eλεάννα Πανάγου, σελ. 454).

Μάνος Στεφανίδης
Επ. καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης
Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
17.11.09

Τρίτη 17 Νοεμβρίου 2009

Την 24η Ιουνίου 2007 παρέδωσα στον πρωθυπουργό κ. Κώστα Καραμανλή επιστολή, με την οποία του γνωστοποίησα την εξοδό μου από την ενεργό πολιτική, για λόγους πολιτικής ηθικής και αξιοπρέπειας. Με την επιστολή μου αυτή διαχώριζα έγκαιρα την θέση μου, από όλους εκείνους που κλόνισαν ανεπανόρθωτα τα ηθικά ερείσματα της παράταξης και αποπροσανατόλισαν επιζήμια για την χώρα την ιδεολογική της πυξίδα. Δυστυχώς σήμερα δικαιώνομαι. Η πρόσφατη πολιτική καταδίκη της κυβέρνησης Καραμανλή, ήταν η αναπόφευκτη συνέπεια της ασέβειας και της ύβρεως των κυβερνώντων προς την κοινωνία, συμπεριφορά, για την οποία οφείλουν – κατ' ελάχιστον – να λογοδοτήσουν.
Το πλήρες κείμενο της επιστολής μου έχει ως εξής:

Αγαπητέ Πρόεδρε

Με την επιστολή μου αυτή, σε ενημερώνω έγκαιρα για την απόφαση μου να μην πολιτευτώ στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές.

Θέλω να σε ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μου έδωσες, επί δυο χρόνια στο ΥΠΕΘΑ να αποδείξω ότι, όταν και όπου υπάρχει ασυμβίβαστη πολιτική βούληση, η μάχη κατά της διαφθοράς στο τέλος κερδίζεται, παρά την απίστευτη εσωτερική υπονόμευση που συνάντησα και τη λυσσαλέα αντίδραση των ισχυρών οργανωμένων και κατά της κάθαρσης διατεταγμένων συμφερόντων.

Με συστηματική και ψύχραιμη εργασία εντοπίστηκαν από μέρους μου όλες οι αμαρτίες του παρελθόντος, αναμένοντας στη συνέχεια και την πλήρη ενεργοποίηση, ως όφειλαν, όλων των προβλεπόμενων θεσμικών οργάνων, ώστε να επέλθει η κάθαρση. Η συνέχεια είναι γνωστή…

Επιπλέον, εξοικονομήσαμε στη διετία πάνω από 1,5 δις ευρω και υλοποιήσαμε σχεδόν ολόκληρο το κυβερνητικό πρόγραμμα της τετραετίας, πεπραγμένα τα οποία η κυβέρνηση ουδέποτε αξιοποίησε, όπως συνέβη ή συμβαίνει και με πολλές άλλες επιτυχίες της.

Η απόφαση μου, δεν οφείλεται μόνο στην απαράδεκτη προσωπική προσβολή που δέχτηκα και στο υψηλότατο πολιτικό και προσωπικό τίμημα που κατέβαλα, υλοποιώντας πιστά την κυβερνητική πολιτική και υπερασπιζόμενος την καθαρότητά της.

Οφείλεται, κυρίως, στο ότι διέφυγε οριστικά η μεγάλη και μοναδική ευκαιρία της πλήρους κάθαρσης, ώστε να απελευθερωθούν επιτέλους οι υγιείς και παραγωγικές μας δυνάμεις, από τα δεσμά ενός από πολλού χρόνου φθαρμένου και εν πολλοίς διεφθαρμένου συστήματος εξουσίας. Ποιοί και γιατί συμβιβάστηκαν, ποιοί και γιατί υποχώρησαν, ποιοί και γιατί ενέδωσαν και με ποιά ανταλλάγματα, το μέλλον θα το δείξει.

Έτσι λοιπόν, δεν είναι τυχαίο, ότι ακόμα και σήμερα, η πλειοψηφία των άξιων, των ικανών και των έντιμων πολιτών και πολιτικών, εξακολουθεί να καταδυναστεύεται από την μειοψηφία των κάθε λογής επιτηδείων, οι οποίοι, ελισσόμενοι και συναλλασσόμενοι καταλλήλως στους διαδρόμους αυτού του συστήματος εξουσίας, καταφέρνουν και πάλι να παρακάμπτουν ατιμωρητί τούς αδύναμους θεσμικούς του φραγμούς και τις χαλαρές άμυνές του.

Αλλά δεν είναι μονό αυτά. Παρακολουθώντας τον δημόσιο βίο, εύλογα διερωτάται κανείς, πώς είναι δυνατό να θυσιάζεται τόσο εύκολα η ουσία της πολιτικής στο βωμό της επικοινωνιακής της διαχείρισης και πώς η κυβερνητική παράταξη αφήνεται- γιατί άραγε- ανυπεράσπιστη απέναντι σε μια σκόπιμα επίπλαστη και στρεβλή εικόνα, κατά πως βολεύει τα ιδιοτελή συμφέροντα αυτών που επεξεργάζονται σενάρια σε βάρος της ανεξαρτησίας και του κύρους της πολιτικής.

Πώς μπορούμε να ανεχόμαστε αυτούς που επιχειρούν με αυτόν τον τρόπο την χειραγώγηση του πολιτικού κόσμου, του μόνου που διαθέτει την δημοκρατική νομιμοποίηση να αντιπροσωπεύει το έθνος στο Κοινοβούλιο και να κυβερνά την χώρα.

Είναι απαράδεκτη έως υπονομευτική, η συνήθης πλέον, αλλά αήθης τακτική της εξομοίωσης όσων υπηρέτησαν το δημόσιο συμφέρον με εκείνους που λοξοδρόμησαν προς την ιδιοτέλεια και τον συμβιβασμό. Οι ευθύνες όμως πάντοτε προσωποποιούνται, δεν είμαστε όλοι ίδιοι.

Φτάσαμε σε τέτοιο σημείο, ώστε οι υπόλογοι του παρελθόντος να εμφανίζονται σήμερα ως οι αδέκαστοι τιμητές μιας ισχυρής κυβέρνησης με πληθώρα αξιολογότατων και εντιμότατων στελεχών εν ενεργεία και εν αναμονή και με θετικότατο έργο. Μέρα με την μέρα δε, καταγραφόμαστε στην συνείδηση των συμπολιτών μας, ως συρόμενοι παθητικά σ΄ ένα ταπεινωτικό συμψηφισμό με τις αμαρτίες του παρελθόντος. Καθόλου κολακευτικό για τον κόσμο της παράταξης μας, που δεν υπηρετεί ιδιοτελή προσωπικά συμφέροντα ή ανωφελείς αντιπαραθέσεις στελεχών, αλλά αρχές και αξίες όπως τις ενστερνίστηκε, τις ανέδειξε και τις καθιέρωσε ο ιδρυτής και εθνάρχης Κωνσταντίνος Καραμανλής, ως το ηθικό υπόβαθρο της σύγχρονης κοινωνικοπολιτικής μας ζωής.

Η παράταξη αυτή, διαθέτει και προβάλλει όταν απαιτείται υψηλές αντιστάσεις, μεγάλες αντοχές και μηδενικές ανοχές, αρκεί να ενεργοποιηθούν τα ισχυρά ηθικά και πολιτικά αντανακλαστικά της.

Το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να μας συμβεί, καθιστώντας μας υπεύθυνους απέναντι της ιστορίας, είναι το να διαθέτουμε πράγματι όλες τις προϋποθέσεις και τις δυνατότητες να απογειώσουμε τη χώρα και αντί να πετάμε ψηλά, να αρκούμαστε αυτάρεσκα σε μικρά και μετά δυσκολίας βήματα προς τα εμπρός.

Όλη αυτή η κατάσταση, Πρόεδρε, αδικεί κατάφωρα την Ελλάδα και τους Έλληνες και εκθέτει την παράταξη στα μάτια και τη συνείδηση του εκλογικού σώματος ανεπανόρθωτα. Οι ευθύνες έναντι των συμπολιτών μας, χάρη στους οποίους και προς χάρη των οποίων εμείς οι πολιτικοί υπάρχουμε, βαρύνουν όλους μας, στο βαθμό που είτε ασκούμε τέτοιου είδους εξουσία ή συμμετέχουμε σ΄ αυτήν, είτε την ανεχόμαστε και δεν την ανατρέπουμε ως οφείλουμε.

Διαχωρίζοντας την θέση μου από όλα τα παραπάνω απογοητευτικά φαινόμενα, θα στηρίζω πλέον και θα υπηρετώ την παράταξη ως απλό, αλλά ενεργό μέλος, με ισχυρή φωνή και παρουσία, τόσο για την υπεράσπιση της ουσίας και της καθαρότητας της πολιτικής της, όσο και για να κυβερνά με ήθος, με τόλμη και αποφασιστικότητα, σύμφωνα πάντοτε με τις αρχές και τις αξίες της, τιμώντας έτσι την Ελλάδα και τους Έλληνες, όπως πραγματικά τους αξίζει.


Πάτρα, 24 Ιουνίου 2007

Με ιδιαίτερη εκτίμηση
Σπήλιος Π. Σπηλιωτόπουλος


Τι μπορεί κανείς να μάθει από τις νεκρολογίες (Κλωντ Λεβι-Στρως, Κόντογλου, Τζεφ Κουνς[1])

Ο Κλωντ Λεβι-Στρως, μεγάλος ανθρωπολόγος αλλά και στυλίστας της γραφής, που πέθανε πρόσφατα εκατοντούτης, έγκαιρα, δηλαδή από την δεκαετία του 50, μίλησε για τον κίνδυνο της εξαφάνισης του διαφορετικού και για την φρίκη της κυριαρχίας μιας «μονοκουλτούρας»: «Είναι αδύνατον, για έναν εθνολόγο, ν’ αγνοήσει την τερατώδη καταστροφή που έχουμε προκαλέσει οι Δυτικοί, εδώ και αιώνες, σε πολιτισμούς διαφορετικούς από το δικό μας… κι όλα αυτά στ’ όνομα ενός ουμανισμού που τοποθέτησε τον άνθρωπο στη θέση του βασιλιά και αφέντη του κόσμου…» (συνέντευξη, 2005, αναφορά σε Καθημερινή, 8.11.09). Η τεράστια ύβρις της νεωτερικότητας θα συμπληρώναμε έγκειται στο ότι βρήκε μεν το σθένος να εκτελέσει τους θεούς αλλά επίσης υπέκυψε στην αλαζονεία να τοποθετήσει στην αδιανόητη θέση τους το ανίσχυρο γκόλεμ της εβραιοχριστιανικής παράδοσης, το «λογικό πρόβατο» που εύκολα μεταμορφώνεται σε παράλογο λύκο, τον άνθρωπο.

Και να σκεφθεί κανείς πως ήδη το 1932 τοιχογραφώντας το σπίτι του στο Γαλάτσι ο Κόντογλου ζωγράφιζε σε μια μετόπη τους Ολλαντέζους αποικιοκράτες της Ινδονησίας και τους σοφούς άγριους, τα θύματά τους. Κι ακριβώς από κάτω τον Αϊβαλιώτη καπετάνιο ανάμεσα στον άγριο της Ιάβας και στον ιθαγενή της Βραζιλίας (sic). Μοναδικό σχόλιο για πολιτισμούς αυτάρκεις όσο και αρχέγονους που συντρίφτηκαν από την δυτική προέλαση. Έναν τρίτο κόσμο που υποχρεωτικά έπρεπε να γίνει τάχιστα κάτι άλλο απ’ αυτό που έως πρόσφατα ήταν. Ό, τι δηλαδή ονομάζουμε πολιτιστικό ιμπεριαλισμό. Κι όλα αυτά τα προφητικά σχόλια από έναν «παρωχημένο θρησκόληπτο».

Είναι εκπληκτική και συγχρόνως διαφωτιστική η σύμπτωση της ενασχόλησης και του Lévi-Strauss με τους ιθαγενείς του Αμαζονίου. Από το 1900 ως το 1950 πάνω από 90 φυλές και 15 γλώσσες είχαν εξαφανιστεί μόνο από τη Βραζιλία, σημειώνει στο «La pensée sauvage». Ο ημέτερος Αϊβαλιώτης βρακοφόρος πρόλαβε να εξαφανιστεί από το 1922. Η ταυτότητα αντιλήψεων ανάμεσα σε Lévi-Strauss και Κόντογλου είναι ενδεικτική δεν αφορά όμως στην εγχώρια avant-garde που επαρχιώτικη και συμπλεγματική περί άλλα τυρβάζει. Φερ’ ειπείν στο «σκάνδαλο» που σήκωσε στις ΗΠΑ ο Δάκης Ιωάννου τοποθετώντας τον Jeff Koons επιμελητή της έκθεσης που πρόκειται να γίνει στο New Museum με έργα της συλλογής του (Ελευθεροτυπία 12.11.2009). Αφόδευσε η φοράς στο αλώνι του τίποτε κλπ. Εδώ και χρόνια φιλοδοξία του Δάκη είναι να επιβάλλει τον Koons ως superstar μιας παγκόσμιας μικρονοϊκής «μονοκουλτούρας». Και την εγχώρια τέχνη μας φοβισμένο παράρτημα της νεοϋορκέζικης φασαρίας. Κανένας προβληματισμός σχετικά με την ιστορία των μορφών, τις κοινωνικές συνθήκες που τις διαμορφώνουν, τον τρόμο μιας παγκοσμιοποίησης που δεν ενοποιεί αλλά εξαφανίζει, κλπ. Καμιά ενόραση για το μέλλον, κανένα όνειρο. Τι κρίμα!

Το σκάνδαλο λοιπόν είναι αλλού αλλά ποιος θα το εντοπίζει. Ποιος δηλαδή θα θίξει τον κυρίαρχο μηχανισμό που καθιστά τον Koons μεγάλο καλλιτέχνη και τον Δάκη διεθνή παράγοντα το εικαστικού star system. Στις 3 Μαρτίου λοιπόν ένα καραβάνι των οπαδών και της αυλής του Ελληνοκύπριου συλλέκτη θα ξεκινήσει από την Αθήνα για να καταλάβει τη Νέα Υόρκη. Θα πάει, θάρθει, θα φωτογραφηθεί χωρίς βεβαίως τίποτε να έχει καταλάβει. Μικρό το κακό. Άρθρα θα γράφουν, σαν προετοιμασμένοι από καιρό θα εκστασιαστούν οι φιλότεχνοι ενώ πικρή ζήλεια θα κρυφοκαίει στα στήθη κριτικών ή δημοσιογράφων που δεν προσκλήθηκαν (τζάμπα) στο event. Αλλά και καλλιτεχνών που δεν έχουν την εύνοια του πάτρονα (παρ’ ότι πολύ θα ήθελαν). Υπενθυμίζουμε πως η έκθεση θα λάβει χώρα από τις 3 Μαρτίου ως τις 6 Ιουνίου και η επιτυχία της είναι ήδη δεδομένη. Κάτι το «σκάνδαλο» -ο Δάκης είναι έφορος του New Museum –κάτι ο σκανδαλώδης curator, κάτι οι αντιζηλίες των υπολοίπων παραγόντων (γκαλερίστες, συλλέκτες, δημοπράτες, party animals, art pets, κλπ), η φασαρία, δηλαδή ο θρίαμβος, είναι εξασφαλισμένη. Η νέα εκστρατεία που θυμίζει τις ανάλογες που διοργανώνει ο Βασίλης Θεοχαράκης όποτε εκθέτει πίνακες στο Παρίσι, τις Βρυξέλλες ή τη Ρώμη. Με το ανάλογο αεροπλάνο της χαράς που τον ακολουθεί, γεμάτο από ευτυχισμένους τουρίστες τεχνών έτοιμους να κλάψουν εμπρός στα αόρατα ρούχα του βασιλιά.

Η τοιχογραφία βέβαια του Κόντογλου γερνάει έρημη στην, από καιρό γερασμένη, Εθνική Πινακοθήκη χωρίς κανείς «ειδικός» να εκστασιάζεται εμπρός της. Αφήστε που ρήμαζε 10 χρόνια στα υπόγεια προτού πεισθεί η αυτοκράτειρα Μαρίνα να την επανεκθέσει. Ως κατακλείδα παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Τζούλιαν Μπελ «Ο καθρέφτης του Κόσμου, Μια νέα ιστορία της Τέχνης» που κυκλοφορεί και στα ελληνικά από το «Μεταίχμιο»: «…Η τέχνη (του Τζεφ Κουνς) βασιζόταν στον αριβισμό και την διάθεση οικειοποίησης των προσπαθειών άλλων…» (σελ. 455). Ευτυχώς που ο Δάκης δεν διαβάζει ιστορίες της τέχνης και γενικώς ιστορίες όταν δεν αναφέρονται στην συλλογή του και τον συλλέκτη της. Γλυτώνει από αρκετή μελαγχολία….



[1] Αφήνεται στους αναγνώστες να κρίνουν ποια από τα τρία ονόματα του τίτλου είναι νεκρά και ποια όχι.